Lỏng và Tuột

Tên sách: Lỏng và Tuột
Tác giả: Trần Đức Tiến
NXB Hội Nhà văn

Tái xuất giang hồ với "Lỏng và Tuột", tuyển tập gồm 15 truyện ngắn, nhà văn Trần Đức Tiến không dành cho bạn đọc bất ngờ, mà là một sự ổn định, nhuần nhị và đầy đặn của phong cách cũng như nội dung- thể loại, sau nhiều năm lặng lẽ, kiên trì viết hàng vài chục truyện ngắn cũng không kém phần duyên dáng, phóng túng, đăng tải rải rác trên các báo, tạp chí, từ Vũng Tàu, Cửa Biển (Hải Phòng) cho tới Văn nghệ, Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh…

Không còn nệ vào những tình tiết, sự kiện mô phỏng đời sống đang diễn ra, nhà văn trực tiếp miêu tả những vấn đề tâm lý tình cảm riêng biệt, rất cá nhân, bằng chính những diễn tiến nội tâm, cảm xúc, vừa cô đọng, vừa biến hoá bất ngờ. Vấn đề đạo đức mà nhà văn đặt ra trong các truyện ngắn của mình cũng hoàn toàn xa lạ với những quan niệm tuy hiển hiện bàng bạc, thấp thoáng, nhưng lại có sức ăn sâu bén rễ đến độ đã trở thành “một hoà điệu chính thống” của thứ đạo đức áp đặt, sáo rỗng, công thức hoá con người. “Đạo đức” của Trần Đức Tiến là một vấn đề hoàn toàn cá nhân.

Cũng như vậy, Trần Đức Tiến muốn xem xét con người theo những thang bậc hoàn toàn không định kiến, mà chỉ có sự cá nhân hoá một cách quyết liệt nhất mới dẫn đến khả năng lật giở, soi rọi những vi tế “cao quý” hay “thấp hèn” nhất của con người.

Chính vì thế, nhân vật của Trần Đức Tiến không có một hình ảnh hay giá trị quy chiếu nào song song tồn tại, thường chỉ tự đối diện với những trải nghiệm riêng biệt, không phán xét hay tự phán xét.

Nhân vật trong mười lăm truyện ngắn thường là những gã trung niên ngả về già, đã chán chường thừa mứa cái màu mè nhạt nhẽo của thị thành cũng như đời công chức hẩm hiu, bợt bạt, lệ thuộc, nhưng lại tiềm tàng bao nhiêu sự đểu cáng, dị hợm, quay quắt.

Điều lý thú nhất trong truyện ngắn Trần Đức Tiến, đó là có thể nhận thấy hầu hết nhân vật của ông đều bị đẩy tới ranh giới giữa ý thức và vô thức, chập chờn, nhập nhoạng, ý thức nhiều khi chỉ càng khiến mọi điều thêm tù mù. Vô thức lại mở ra những cánh cửa còn đau đớn hụt hẫng hơn của dục vọng không được thoả mãn, bản năng sinh vật trần trụi mù quáng hay có khi, hốt nhiên bất chợt tìm lại thiên bẩm trong trẻo, thánh thiện như một ân sủng hiếm hoi đến lạc điệu. Trong thế giới tù mù giữa ý thức và vô thức ấy, chuyện đi lại, yêu đương, ăn nằm với ma quỷ, yêu tinh, hay một cảm giác huyền hoặc khó lòng lý giải về đời sống cũng như con người, đã trở thành cái thông thường, dễ hiểu, không cần lên gân, dụng ý.

Càng cố gắng dùng ý thức đánh dấu chi li sự kiện bề mặt của đời sống, thì nhân vật của Trần Đức Tiến càng rơi vào mê cung của những rãnh mòn, mất phương hướng, mất cảm giác:

"K. rời khỏi nhà lúc 13 giờ 5 phút và nửa tiếng sau, khi ông đi ngang qua tòa nhà của cục Hải quan, trời bắt đầu mưa.

  Những giọt mưa nong nóng, lác đác rơi.

  Xe cộ vẫn nối đuôi nhau xuôi ngược trên đường. Mặt đường bốc hơi nóng hầm hập.

  K. cắm cúi đi.

  ……

  K. không hề nhận ra rằng, cứ đi mãi như thế này, ông sẽ lại quay về nhà, thậm chí về đúng chiếc giường mà cách đây ít phút ông đã phải thận trọng trườn qua người vợ để thoát ra ngoài.

  Hiện tại mà họ đang trải qua là thứ hiện tại bị xoá trắng, đi đấy, ăn uống, chuyện trò, đối thoại đấy, nhưng vĩnh viễn không tài nào nhận ra nổi cái gì đang đồng hành với mình:

  - Ông lâu nay có khỏe không? - Xóa Trắng đẩy ly bia trào bọt về phía hắn.

  - Cũng… làng nhàng - Hắn ngập ngừng.

  - Gặp ông hôm nay hay lắm. Nào, cạn một cái đã!

  Hai ly bia chạm nhau. Một lần nữa hắn liếc nhanh khuôn mặt kẻ đối diện. Thất vọng. Đúng là bị xóa trắng.

  …………..

  - Ông có tin thằng B. lại đối xử với bạn bè như thế không?

  - Ừ ừ… 

  “Bạn bè” ở đây chắc là “tôi”, tức là kẻ đang kể chuyện. Nhưng còn thằng B là thằng nào? Thấy Xóa Trắng im lặng, có vẻ chờ ở hắn một phản ứng dứt khoát hơn, hắn vội thêm:

  - Thật ra…

  - Nó không phải là giống người - Xóa Trắng tiếp lời - Nó chơi tôi thì nó sẽ lãnh đủ.

  Hắn đần mặt, đặt ly bia xuống bàn. Bắt đầu kịch tính rồi. Chuyện nọ sẽ dắt dây sang chuyện kia. Thằng B ắt sẽ kéo theo cả lũ X, Y, Z… khác. Hắn sắp lạc vào mê lộ những câu chuyện của Xóa Trắng. Làm cách nào thoát ra bây giờ? Nếu không thoát thì sớm muộn hắn cũng bị lộ tẩy".

Trong tình trạng âm u, tê liệt của nhân vật, cái buồn thảm và cái tức cười, cái trong lành với cái sa đoạ, tha hoá, cái hồn hậu và cái khinh bạc, cái hư ảo lẫn cái có thể nỗ lực dùng nhận biết mà phân định, đan xen với nhau, lẫn lộn, không thể phán quyết rành mạch. Sự lẫn lộn, không phân giá trị trước hết xuất phát từ trạng thái chủ quan của nhân vật, nhưng nó là bước chuyển lớn khi cho thấy khả năng nhận thức và cảm xúc chủ quan của con người mới là cái quyết định đến hình ảnh “thực” của thế giới. Nhân vật của Trần Đức Tiến có lẽ không chỉ gián tiếp phản ứng với hoàn cảnh bằng sự trơ ỳ hay ngây ngô của nó, mà còn tiềm ẩn, gợi lên những dấu hiệu ban đầu của một kiểu hiện thực, hiện thực của khả năng cảm nhận hay mất đi cảm nhận chủ quan của cá nhân. Tất cả trở thành một tập hợp của sự mờ nhoè các giá trị, mà không có cách nào khác, người ta phải dõi theo, và trở nên tinh tường hơn trong nhận biết.

Truyện ngắn của Trần Đức Tiến còn là sự tích hợp nhiều phương diện miêu tả, với các nhân vật “không trung tâm”, bí ẩn, nén chứa nhiều ý nghĩa chưa hiển lộ, như những hướng “mở” của truyện, đồng thời tạo ra hoà âm đa dạng của giọng kể. Đang cay độc chua chát với gã đàn ông vừa yếm thế vừa lọc lõi, ma cô, bỗng chuyển thành thân tình, hài hước, phóng túng với sư cụ chùa Bạch Vân “giọng Mỹ Tâm nheo nhéo trong túi áo”, sang sảng giọng điều hành, bảo ban, mở ngay túi nhận tiền công đức…; và đột ngột đau đớn, khó hiểu, phi lý, hãi hùng với “con yêu nữ” trẻ măng, treo cổ chết tức tưởi không rõ nguyên do, bị bọn nghiện xì ke cắm nhầm ống chích vào bắp chân vì tưởng là cành cây. “Chuông chùa Bạch Vân”, “Khối u”, “Mù tăm” là những truyện ngắn xuất sắc của Trần Đức Tiến. Bên cạnh những truyện ngắn khai thác các vấn đề tâm lý một cách mạnh bạo, khoát đạt, ông còn thể hiện một lối khắc hoạ đằm thắm, trầm lắng chỉ thông qua các phản ứng và thói quen, các chi tiết nhỏ nhặt của đời thường, mà “Mưa ở V.” hay “Đi bộ và chạy” là những truyện chặt chẽ, khá thành công.

Với nhà văn bắt kịp giọng điệu hiện đại và phong cách dầy dặn như Trần Đức Tiến, người ta mong đợi những tác phẩm giàu tính suy tưởng hơn, cũng như giá như, nhà văn có thể bớt đi phần nào những “giải pháp” thiên về khuếch trương bản năng thân xác của con người.