“Nửa mặt trời vàng”, sứ mệnh của một tác phẩm kinh điển

Olanna và Keinene là hai chị em song sinh, tuy lúc nhỏ rất thân với nhau, nhưng tính cách lại hoàn toàn trái ngược. Lớn lên cùng năm tháng, hai chị em dần cách xa, mà dường như chính Keinene là người cứ nhất định giữ vị trí của nàng, để hai người không thể trở lại gần nhau.

Du học Anh quốc trở về, hai chị em đi theo hai con đường khác nhau. Keinene nối nghiệp cha - một Ông trùm có thanh thế trong các hoạt động kinh doanh trên toàn miền Bắc Nigeria, và bắt đầu mối tình với Richard, một người say mê nghiên cứu văn hóa nghệ thuật Igbo.

Olanna nhất quyết ko thừa nghiệp cha, mà chuyển đến sống cùng anh chàng “người tình cách mạng” Odenigbo của mình (theo cách gọi của Keinene) ở một thành phố khác. Odenigbo là một giáo sư đại học có nhiều tư tưởng tiến bộ về giáo dục, chính trị. Tối tối, trong nhà anh luôn diễn ra các cuộc tọa đàm, hội tụ những tinh hoa tri thức của thời đại. Olanna và Odenigbo tìm được sự hòa hợp tuyệt đối (về cả tâm hồn, trí tuệ, chí hướng…) trong mối tình cuồng si - Trong khi đó giữa Richard và Keinene luôn có một sự “lệch pha” - dường như Kainene quá mạnh nên khi ở bên cô, Richard cảm thấy mình có phần yếu đuối.

Yêu Keinene nhưng Richard cũng ko giấu được sự ngưỡng mộ của mình với Olanna, người con gái tuyệt đẹp và nồng nàn. Trong lúc tuyệt vọng, phẫn uất vì sự “phản bội” của Odenigbo, đã có lần Olanna và Richard tìm đến với nhau. Tuy nhiên, đó chỉ là lỗi lầm trong giây phút bốc đồng, ngà ngà men say của cả hai người. Cả hai đều cảm thấy vô cùng day dứt vì tội lỗi của mình.

Cũng vì việc này mà quan hệ của Olanna và Keinene có một thời kỳ dài đứt đoạn. Tuy nhiên, mối tình của Keinene - Richard và Olanna - Odenigbo vẫn nồng nàn như xưa.

Trong bão tố của cuộc nội chiến, số phận và tình yêu của họ đã trải qua bao sóng gió. Olanna, từ chỗ là một tiểu thư đài các, sống trong giàu sang nhung lụa, đã từng có lúc phải đứng xếp hàng đợi lấy phần phát chẩn của mình, có lúc phải giành giật lấy từng miếng cá khô, từng chút thức ăn cho chồng và cho con - đứa con gái không tên, chỉ được gọi một cách chung chung là Bé By, đứa con riêng của chồng cô và một người hầu gái (kết quả tựu thành từ một lần lầm lỡ do sự sắp đặt của mẹ Odenigbo) nhưng lại được cô hết lòng yêu thương.

Tình yêu của họ cũng có lúc chống chếnh; cũng có lúc họ không thể bắt nhịp được với nhau, không thể khỏa lấp cho nhau những hoảng loạn, những đớn đau… do cuộc chiến tàn khốc gây ra; Song rốt cuộc, họ vẫn tìm lại được sự đầm ấm trong tình yêu.

Cũng chính từ việc phải chứng kiến những cảnh kinh hoàng trong chiến tranh mà Keinene đã cảm thông hơn và gắn bó hơn với Olanna. Keinene đón vợ chồng Olanna về sống chung với mình và Richard. Cô gái nhìn có vẻ yếu đuối nhưng rất kiên cường ấy lại là trụ cột của bao nhiêu người. Cô lập ra trại tị nạn, đùm bọc cưu mang những nạn dân đói khát. Cô tìm cách “vượt rào” vào vùng địch buôn bán. Và rồi, cô không bao giờ trở về nữa. Đau lòng hơn, cô mất tích vào đúng những ngày cuối cùng của chiến tranh. Mọi người đi tìm kiếm, bao năm sau vẫn tìm kiếm, nhưng không bao giờ còn thấy cô hay nhận được bất kì tin tức gì của cô nữa. Cái còn lại, chỉ là những ký ức buồn và những tình cảm dạt dào của người thân dành tặng để tưởng nhớ về cô.

Một câu chuyện cảm động về tình yêu, tình người đã được tái hiện lại dưới điểm nhìn của nhân vật Ugwu, người giúp việc trong nhà Odenigbo. Đến làm cho Odenigbo từ khi còn là một cậu bé 13 tuổi, Ugwu đã lần lượt chứng kiến và tham dự vào hàng loạt biến cố của gia đình Odenigbo cũng như những biến động của xã hội Phi châu lúc đó.

Cốt truyện tình cảm chỉ là cái cớ; qua đó, toàn bộ không gian lịch sử - văn hóa của đất nước Nigeria nơi châu Phi xa xôi đã được tái hiện trọn vẹn. Nửa Mặt Trời Vàng không đơn thuần viết về tình yêu lứa đôi, cũng như Cuốn theo chiều gió không chỉ viết về mối tình bất tử của Scarlet và Ret Betler. Nửa Mặt Trời Vàng để lại ấn tượng kinh hoàng về chuyện thanh lọc chủng tộc và những vụ giết người tập thể.

Người đọc sẽ mãi còn ám ảnh bởi hình ảnh những cái đầu trẻ thơ đựng trong những quả bầu lớn, những cái xác không đầu biến dạng nằm lăn lóc trên mặt đất, cả những câu chuyện kinh hoàng về những người phụ nữ có thai bị hãm hiếp rồi bị phanh thây, những trận oanh tạc làm dở dang bao cuộc hôn lễ, những cảnh chen lấn xô đẩy xếp hàng chờ tiếp tế khi nạn đói hoành hành ở Biafra, những cảnh bắt lính đầy nước mắt… Chắc hẳn, nhiều người đọc sẽ được sống lại chính cảm giác thực của mình trong những năm chiến tranh đầy nước mắt của dân tộc Việt Nam trước đó.

Nửa Mặt Trời Vàng là một cuốn tiểu thuyết sử thi hoành tráng, tái hiện thành công những trang sử đẫm máu của Nigeria thời kỳ đòi ly khai lãnh thổ để tự trị (năm 1967). Qua tác phẩm, Chimamanda Ngozi Adichie đã phân tích, mổ xẻ thành công phản ứng của con người thời kỳ đó (từ quan điểm của một người nhà quê giúp việc đến cô con gái của một nhà giàu có sang trọng), lúc chủ nghĩa man rợ làm gián đoạn những tiện nghi của giới trung lưu và những cố gắng vượt bậc của họ để tồn tại.

Adichie không có ý định “nhai đi nhai lại câu chuyện về một xứ sở nhẫn nhục và lệ thuộc” mà qua đó, muốn chứng minh rằng, châu Phi ko phải là trại tị nạn khổng lồ. “Người ta quên rằng, ở châu Phi cũng tồn tại nhiều tầng lớp xã hội. Châu Phi thường bị hiểu mặc định là nơi không phân chia tầng lớp, chỉ có đói nghèo và cần được thương hại, cảm thông; là nơi để người phương Tây đến và ban bố cái gọi là lương tâm đạo đức của họ”.

Trong một gút thắt khéo léo, nhà văn hé lộ, Ugwu sẽ viết một cuốn sách về cuộc chiến tranh, chứ không để người Anh ghi chép về lịch sử cuộc chiến tranh. Châu Phi phải tự viết câu chuyện của chính mình, không để người phương Tây đặt tên cho họ, như những gì đã diễn ra suốt một thế kỷ đẫm máu vừa qua.

Đúng như các nhà bình luận quốc tế đã nói,  “Nửa Mặt Trời Vàng có số mệnh của một tác phẩm kinh điển”.

(*) Nửa mặt trời vàng là dấu hiệu của Biafra - nhóm chủ trương dành độc lập cho dân tộc Igbo từ năm 1967 - 1970.